Pekan hozy hozlar maşgalasynyň agaç ösümlikleriniň bir görnüşidir. Ol esasan ABŞ-nyň günorta-gündogarynda köp ýaýran, ýöne Krymda, Merkezi Aziýada we Kawkazda-da duş gelýär. Bu ösümligiň ömri üçin esasy zerur şert yssy, çygly howa. Oňaýly şertde agaç 300 ýyllap hem miwe berip biler.
Pekan hozunyň boýy 60 metre, ini 2 metre çenli ýetip biler. Bu agajyň göni magistraly bar, bu bolsa agaçdan gurluşyk serişdesi hökmünde ulanmaga mümkinçilik berýär. Uzynlygy 50 santimetre çenli owadan, birleşýän ýapraklar, güýzde gaty uzak wagtlap ýaşyl bolýar.
Pekan hozunyň miwesi bişen mahaly ýarylýan gaty, etli gatlagyň aşagynda bolýar. Hozuň özi 1 mm galyňlykda tekiz goňur gabykly we ýadrosy hoz ýaly görünýän iki sany uzyn kotiledondan durýar. Gabykdaky miweleri zeýtuna meňzeýär, şonuň üçin oňa «zeýtun hozy» hem diýilýär. Pekanlar beýleki hozlar bilen deňeşdirilende has ýumşak we süýji bolýar.
Peýdaly aýratynlyklary
Pekan hozunda köp ýag bar, belki-de iň köp ýag saklaýan hozdur. Pekanlardaky ýagyň mukdary 70% -e ýetýär. Bu hozda köp sanly ýokumly maddalar we peýdaly maddalar bar: beloklar, şeker, uglewodlar, A, B, C, E witaminleri, mikro we makro elementleri: kalsiý, magniý, demir, fosfor, kaliý, sink.
Pekanlar ähli hozlar ýaly, köp taraply ysy ýüze çykýança olary çig iýip ýa-da peçde gowurmak bolýar. Pekan hozy çörek, köke, pirog taýýarlanylanda ulanylýar. Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda adaty pekan pirogy gaty meşhurdyr. Pekan ýagy nahar bişirmekde hem giňden ulanylýar. Pekan ýagynyň iýmitlendiriji we nemlendiriji aýratynlyklary bar, şonuň üçin ýetişen we gury derini ideg etmek maslahat berilýär. Ol deride daşky gurşawyň ýaramaz täsirlerinden goraýan gatlak emele getirýär. Pekan hozy lukmançylykda hem ulanylýar. Beri-beri, ganazlyk üçin has hem peýdalydyr, ýadawlygy aýyrmaga kömek edýär we işdäňi gowulaşdyrýar, gandaky testosteron derejesini kadalaşdyrýar, mäzleri ösdürýär, böwrekleriň, bagryň we aşgazan-içege ulgamynyň kadaly işlemegine kömek edýär, howply çiş keseline garşy aýratynlyklary bar. Pekanlar hoz allergiýasy bolan adamlar üçin maslahat berilmeýär. Mundan başga-da, gabykly hozlary saklap bolmaýandygyny ýatdan çykarmaly däldir. Pekanlaryň kaloriýasy we ýokumlylygy ýokarydyr. Kaloriýalylygy – 691 kkal, ýokumlylygy: beloklar – 9,17 g, ýaglar – 71,97 gr, uglewodlar – 4,26 gr deňdir.
Madina ŽUMABAÝEWA,
Türkmen oba hojalyk institutynyň 3-nji ýyl talyby.
Teswirler