Angliýadaky Warwik uniwersitetiniň alymlary adamyň sözleriň birleşmegine we sözleriň ýüze çykmagy üçin zerur şert bolan sözlemdäki sözleriň arasyndaky baglanyşyga düşünmek ukybynyň gelip çykyşynyň syryny açdylar. Adamlaryň ewolýusiýasynda möhüm rol oýnan bu aýratynlygyň 30-40 million ýyl ozal dörändigi we maýmynlaryň, beýik maýmynlaryň we adamlaryň umumy ata- babasyna degişlidigi ýüze çykdy. Bu barada “Science Advances” inurnalynda çap edilen makalada habar berilýär.
Gözlegçiler emeli grammatikany döretdiler, onda yzygiderlilik sözleriň
ýerine seslerden ybaratdy. Subýektleriň, şol sanda haýwanlaryň sesleriň
arasyndaky baglanyşygy kesgitlemek, ýagny sözleriň ýanaşyk däl garaşlylygyny kesgitlemek üçin ulanyldy. Mysal üçin, “pişigi dişlän it gaçdy” sözleminde “it” we “gaçdy” sözleri biri-birine bagly däl, ýöne olaryň arasynda baglanyşyk bar we adam “gaçdy” işliginiň pişige däl-de, ite degişlidigine düşünip biler.
Haýwanlaryň köpüsi aragatnaşyk ulgamlarynda biri-birine bagly
bolmadyk baglylyklary tanap ýa-da döredip bilmeýärler. Şeýle-de bolsa,
adamlar, umumy marmosetler we şimpanzeler bilen geçirilen synaglaryň
netijesi, üç görnüşiň hem goňşy we ýanaşyk däl ses elementleriniň arasyndaky baglanyşygy aňsatlyk bilen seljerip biljekdigini görkezdi. Bu, dil gaýtadan işlemegiň bu görnüşiniň primatlaryň arasynda giňden ýaýrandygyny görkezýär.
Jumaşow Ilaman
S.A.Nyýazow adyndaky Turkmen
oba hojalyk uniwersitetiniň talyby
Teswirler