Kompýuter programmirlemesi häzirki zaman sanly döwrüň esasyny düzýär. Programmirleme dilleriniň taryhyny gözden geçirenimizde, kompýuter programmirlemesiniň ýyllar boýy näderejede ösendigini görmek mümkin.
Maşyn kodlaryndan başlap häzirki wagta çenli halaýan tehnologiýalarymyzy güýçlendirýän taryhy düşünmek, bahasyna ýetip bolmajak zatdyr. Kompýuter programmirleme dilleri maşynlara näme etmelidigini aýtmaga mümkinçilik berýär. Programma dilleri maşynlar bilen adamlaryň arasyndaky boşlugy aradan aýyrmak üçin zerurdyr.
Ilkinji programmirleme dili 1843-nji ýylda döredildi. Ol Ada Lovelace-iň maşyn belliklerinde kompýuter tarapyndan işlenilip düzülen ilkinji algoritmdir. Häzirki wagtda bu algoritm durmuşymyzyň köp bölegini öz içine alýan kompýuter programmalarynyň düýbüni tutmaga uly goşant goşdy.
1944-1945-nji ýyllar aralygynda Konrad Zuse “Plan Calculus” atly ilkinji “hakyky” programmirleme dilini döretdi. Zeus tarapyndan işlenilip düzülen bu dil, gündelik amallary ýerine ýetirmek üçin birnäçe gezek çagyrylyp bilinjek kod böleklerini saklaýan proseduralary döretmäge mümkinçilik berdi.
Fortran (1657) – FORmula terjimesi ýa-da FORTRAN Jon Backus tarapyndan döredildi. Häzirki wagtda ulanylýan iň gadymy programmirleme dili hasaplanýar. Programmirleme dili ýokary derejeli ylmy, matematiki we statistiki hasaplamalar üçin döredildi. FORTRAN häzirki wagtda dünýäniň iň ösen superkompýuterlerinde ulanylýar.
Algoritmiki dil ýa-da ALGOL (1958), Amerikaly we ýewropaly kompýuter alymlarynyň bilelikdäki komiteti tarapyndan döredildi. ALGOL, C ++ we Java ýaly iň möhüm programmirleme dillerini ösdürmegiň başlangyç nokady bolup hyzmat etdi.
LISP (1958) – Massaçusets tehnologiýa institutynda Jon Makkarti tarapyndan oýlanyp tapyldy. Ilkibaşda emeli intellekt üçin döredilen LISP häzirki wagtda hem ulanylýan iň gadymy programma dilleriniň biridir we Ruby ýa-da Python-a çalyşmak üçin ulanylyp bilner.
COBOL (1959), kredit kartlarynda, bankomatlarda, telefon we jübi telefonlarynda we traffik signal ulgamlarynda ulanylýan programmirleme dilidir. COBOL häzirki wagtda bank ulgamlary üçin ulanylýar.
BASIC (1964). Başlangyjynyň köp maksatly simwoliki görkezme kody diýlip atlandyrylýan BASIC, Dartmut kollejiniň okuwçylary tarapyndan işlenip düzüldi. Mundan başga-da, Microsoft-yň esaslandyryjylary Bill Geýts we Pol Allen tarapyndan bu kompaniýanyň ilkinji satylan önümi boldy.
PASKAL (1970). Kompýuter programmirlemesi üçin okuw guraly hökmünde işlenip düzülen Paskal, ulanmagyň aňsatlygy we güýji üçin kompaniýanyň ilkinji günlerinde Apple tarapyndan saýlandy.
C (1972) programmirleme dili, Unix operasiýa ulgamy bilen ulanmak üçin Bell Labs-da Dennis Ritçi tarapyndan işlenip düzüldi. “B” diýilýän köne dile esaslanýandygy üçin oňa “C” diýlipdir. “C” Google, Facebook we Apple ýaly uly kompaniýalar tarapyndan henizem ulanylýar.
SQL-i (1972) IBM-iň gözlegçileri Reýmond Boýs we Donald Çemberleýn işläp düzdi. SQL maglumat bazalarynda saklanýan maglumatlary görmek we üýtgetmek üçin ulanylýar. Häzirki wagtda SQL ulanýan kompaniýalar köp.
C++ (1979) programmirleme dili, ýokary derejeli programmalary gurmak üçin ulanyp boljak obýekte gönükdirilen dil. Bu “C” diliniň giňeldilen görnüşidir. Bu dil, Daniýaly programma alymy Bjarne Stroustrup tarapyndan işlenip düzüldi. C++ programmirleme dili programmistlere ulgam çeşmelerine we ýadyna ýokary derejede gözegçilik edýär. Windows operasiýa ulgamyny goşmak bilen köp programma üpjünçiligi C++ dilinde kodlanýar.
Objective-C (1983). Bred Koks we Tom Love tarapyndan işlenip düzülen “Objective-C”, “Apple” -iň operasiýa ulgamy macOS we iOS üçin ulanylýan esasy programma dillerinden biridir.
Perl (1987), Larri Wall tarapyndan döredilen umumy maksatly, ýokary derejeli programmirleme dilidir. Häzirki wagtda CGI maglumatlar bazasy programmalary, ulgam dolandyryşy, torlaýyn programmirlemek we grafika programmirlemek ýaly maksatlar üçin giňden ulanylýar.
Python (1991). “Monti Python” komediýa toparynyň adyny göterýän Python, Guido Van Rossum tarapyndan döredildi. Python dürli programmirleme dillerini goldamak üçin ulanylýan umumy maksatly, ýokary derejeli programmirleme dilidir. Python häzirki wagta çenli dünýäde iň meşhur programmirleme dilleriniň biridir. Google, Yahoo! we Spotify ýaly uly kompaniýalar tarapyndan ulanylýar.
PHP (1995). Öň “Şahsy öý sahypasy” diýlip atlandyrylýan PHP Rasmus Lerdorf tarapyndan işlenip düzüldi. Ulanyş meýdany hökmünde serweriň ösüşini, dinamiki web sahypalaryny üpjün edýär. “Facebook”, “Wikipedia”, “Digg”, “WordPress” we “Joomla” ýaly dünýäniň iň uly kompaniýalary PHP-ni ulanyjylardyr.
Java (1995), Jeýms Gosling-iň interaktiw teleýaýlym taslamasy üçin döreden umumy maksatly, ýokary derejeli dilidir. Java, kompýuterlerden başlap, smartfonlara çenli köp platformalarda ösmäge mümkinçilik berýär.
Swift (2014). “C”, “C ++” we “Objective-C” çalyşmak üçin “Apple” tarapyndan işlenip düzülen Swift, ýokarda agzalan dillerden has aňsat we ýalňyşlyk üçin az ýer goýmak üçin işlenip düzüldi. “Swift”-iň köp taraplylygy, iş stoly, ykjam we bulut programmalary üçin ulanylyp bilinýär. Öňdebaryjy dil programmasy “Duolingo” Swift-de ýazylan täze programma döretdi.
JavaScript (1995). Brendan Eich tarapyndan işlenip düzülen JavaScript, PDF resminamalaryny, web brauzerlerini we iş stoly gurallaryny döretmek üçin dinamiki web ösüşi üçin ulanylýar. Esasy web sahypalarynyň köp bölegi JavaScript ulanýar. Gmail, Adobe Photoshop we Mozilla Firefox belli mysallary öz içine alýar.
C# (2000), C++ diline esaslanýar we Java bilen köp meňzeşligi bar. Bu dil, Microsoft önümleriniň köp böleginde ulanylýar we ilkinji nobatda iş stoly programmalaryny döretmekde görünýär.
Go (2009), esasy programma üpjünçiligi ulgamlary sebäpli ýüze çykýan kynçylyklary düzeltmek üçin Google tarapyndan işlenip düzüldi. Go Google, Uber, Twitch we Dropbox ýaly dünýäniň iň uly tehnologiýa kompaniýalarynyň arasynda meşhurlyk gazandy.
Häzirki zaman programmirleme dilleriniň döremegi programmirleme babatynda täze bir döwri döretdi. Ýurdumyzda bilim ulgamy – sanly ulgama geçirilýär. Bilim edaralarynda ýaşlara berilýän bilimiň mazmuny has-da baýlaşdyrylýar. Häzirki döwürde kompýuter mümkinçiliklerinden ähli pudaklarda giňden peýdalanylýar. Ylmyň ösmegi, intellektual şahsyýetiň kemala gelmegi üçin kompýuter tehnologiýalarynyň wezipesi örän uludyr. Ylmyň gazananlarynyň esasy bölegi öňdebaryjy tehnologiýalaryň hyzmatydyr. Ýokary derejeli hünärmenlere programmirleme dillerini öwretmek iň wajyp meseledir. Bilmeýän zatlaryň parhyna barmak, olary hem bilmek üçin oka!
Pirnazar REJEPOW
Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we
informatika institutynyň Maglumat tehnologiýalary
we programmirleme fakultetiniň 3-nji ýyl talyby
Teswirler