“Sanly ykdysadyýet” adalgasy ilkinji gezek 1995-nji ýylda Massaçusets uniwersitetiniň alymy Nikolas Negroponte tarapyndan ulanyldy we ol informasion-kommunikasion tehnologiýalaryň ýokary depginli ösmegi netijesinde ykdysadyýetiň täze görnüşiniň emele gelendigi bilen baglanyşyklydyr. Sanly ykdysadyýet – informasion-kommunikasion tehnologiýalara esaslanan ykdysady, durmuş we medeni gatnaşyklaryň ulgamy. Internet we mobil aragatnaşyk sanly ykdysadyýetiň esasy tehnologiýalary bolup hyzmat edýär. Sanly ykdysadyýet – gibrid dünýä şertlerindäki ykdysadyýet. Sanly ykdysadyýet – ykdysadyýetiň täze görnüşi bolup, hemme gatnaşyjylaryň umumy we şahsy maglumatlaryny ulanmagyň esasynda olaryň ähli isleglerini kanagatlandyrmak bilen häsiýetlendirilýär.
Sanly platforma – sarp ediji bilen öndürijiniň arasynda göni aragatnaşygy ýola goýmak arkaly dürli hyzmatlary ýerine ýetirmegiň tehnologiýalary, usullary we programma üpjünçiligidir.
Blokçeýn – ýörite düzgünler esasynda özünde maglumatlary saklaýan bloklaryň üznüksiz yzygiderli zynjyry bolup, adatça bu bloklar ulgamyň içinde birnäçe kompýuterlerde ýerleşýär. Kriptowalýutalaryň görnüşleriniň aglabasy bu tehnologiýa boýunça işleýär. Blokçeýn açyk merkezleşdirilmedik maglumatlar toplumy bolup, oňa ähli tranzaksiýalar boýunça maglumatlar ýazylýar we saklanýar. Ol bir aýratyn serwerde ýa-da gaty diskde saklanman, şahalara bölünýär.
Emeli aň – kompýuter ulgamlary tarapyndan adamyň intelektiniň hadysalarynyň modelirlenmegidir. Bu hadysalar öz içine öwrenmegi we seljermegi alýar. Edarany dolandyrmanyň tehnologiki tapgyrynda esasy mesele hökmünde çözüwi kabul etmek bolup durýar. Görnüşleri boýunça çözüw kabul etmek ugry, usuly, meýilnamalaýyn, operatiw bolup bilýär. Dogry netijä gelmek üçin bolsa, adam uly göwrümli maglumatlary seljermeli bolýar. Bu ýerde hem Kognitiw tehnologiýalar esasy orny eýeleýär.
Bulut tehnologiýalary sanly maglumatlary ýerleşdirmek we gaýtadan işlemek üçin niýetlenen bolup, serwer resurslaryny (iş güýji, uly möçberde maglumatlary ýatda saklamak) müşderilere onlaýn-hyzmat görnüşinde hödürleýär. Bu tehnologiýalary peýdalanýan programma üpjünçilikleri kompýuterde ýa-da islendik görnüşdäki enjamda işe goýberilýär, emma programmalaryň ähli hyzmatlary we maglumatlary daşlaşdyrylan internet serwerde saklanylýar. Bulutlaýyn tehnologiýalar häzirki wagtda ykdysady aragatnaşyklaryň we gelejegiň biznes-modelleriniň aglabasynyň düýbi bolup durýar.
Suraý GÖKIÝEWA,
Daşoguz agrosenagat orta hünär
okuw mekdebiniň mugallymy.
Teswirler