Häzirki wagtda Türkmenistan ykdysadyýeti ähli pudaklaryň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmak üçin möhüm ähmiýete eýe bolan sanlylaşdyrma, sanly gurallary we elektron hyzmatlaryny ornaşdyrmak boýunça maksatnama çärelerini durmuşa geçirilýär. Bu ugurda möhüm ädim 2019-2025-nji ýyllarda Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmek konsepsiýasynyň we 2021-2025-nji ýyllar üçin Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmek boýunça döwlet maksatnamasynyň kabul edildi.
Bu resminamalar maglumat tehnologiýalaryny ulanmak arkaly bazar mehanizmleriniň netijeliligini ýokarlandyrmaga gönükdirilendir. Önümçilik pudaklary we döwlet dolandyryşyny tehnologiki taýdan özgertmek, ägirt uly çeşmä we önümçilik potensialyna esaslanýan bilim ykdysadyýetini döretmek üçin “ýol kartasyny” görkezýär.
Sanlaşdyrmak, şeýle hem, türkmen ulag-logistika ulgamy üçin giň mümkinçilikleri açýar. Bu nukdaýnazardan sanly özgerişlik diňe bir häzirki zaman tehnologiýalarynyň işewürlik proseslerine ornaşdyrylmagyny, häzirki zaman enjamlarynyň we programma üpjünçiliginiň ulanylmagyny, maglumat çeşmelerinden tygşytly peýdalanmagy däl, eýsem innowasiýa ösüş ýollaryna ýol açýan dolandyryş çemeleşmelerinde düýpli üýtgeşmeleri hem göz öňünde tutýar.
Türkmenistan transport we tranzit potensialyny ösdürmäge we netijeli peýdalanmaga, şeýle hem “Aziýa – Ýewropa”, “Ýewropa – Ýakyn Gündogar” ugurlary boýunça ulag we tranzit geçelge üçin maýa goýum mümkinçilikleriniň giňelmegine uly ähmiýet berýär. , “Lazurit koridory” we “Hazar deňzi – Gara deňiz”. Bu, BMG Baş Assambleýasynyň kararlarynda öz beýanyny tapýan halkara multimodal tranzit koridorlaryny we durnukly transporty ösdürmek baradaky başlangyçlarynyň maksadydyr.
Türkmenistan ulag we logistika sanlylaşdyryş ulgamynda halkara tejribesini öwrenmek bilen gyzyklanýar. Iberýän, üstaşyr geçirýän we kabul edýän ýurtlar harytlaryň serhetlerden geçmegine gatnaşýandygy sebäpli, degişli edaralar tarapyndan ulanylýan programma üpjünçilik ulgamlarynyň sazlaşykly bolmagy we harytlaryň üstaşyr amallarynyň ýeňilleşdirilmegine goşant goşmagy möhümdir.
Soňky ýyllarda Türkmenistan BMG we onuň guramalary, hususan-da UNCTAD we BMGÖM bilen bu ugurda işjeň hyzmatdaşlyk edýär, kanunlary sazlaşdyrmaga, nyrh syýasatyny gowulandyrmaga we Europeewropa-Kawkaz-Aziýanyň transport infrastrukturasyny ösdürmäge (TRACECA) goldaw berýär.
Durnukly ösüş üçin global we sebitleýin strategiýalary durmuşa geçirmegiň çäginde söwda we ulag baglanyşyklaryny sanlaşdyrmak üçin esas Türkmenistan bilen Türkmenistanyň arasynda “Eksport-import amallary üçin ýeke penjire” taslamasynyň durmuşa geçirilmegini ýeňilleşdirmek üçin Hyzmatdaşlyk Memorandumy boldy. Transport kompaniýalary üçin gümrük amallaryny sanlaşdyrmak, şertnamalary we konwensiýalary birleşdirmek, TIR Karnetleri, Karnet ATA-ny ulanmagyň artykmaçlyklary, e-СMR, Karnet TIR-iň peýdasynyň ähmiýeti örän köpdür.
Dolandyryş ylmynda ulag we logistika ulgamy üçin strategiýa – kompaniýanyň ösüşiniň uzak döwürleýin maksadaokgunly ugry hökmünde seredilýär. Ol kompaniýanyň işiniň sferasynda, serişdeleriň we görnüşleriň ulgamynyň içki aragatnaşyklaryna hem-de kompaniýanyň öňde goýlan maksatlara alyp gelýän, kompaniýanyň daşky gurşowa gatnaşygy ýörelgesine degişli bolýar. Strategiýa – düzgünleriň toplumy bolup, hojalyk maksatlaryna ýetmek üçin, dolandyryş çözgütleri kabul edilende kompaniýalar bu düzgünlerden peýdalanýarlar. Ähli kompaniýalar üçin birgörnüşli ähmiýetli strategiýanyň bolmagy mümkin däldir. Bu ugurda birnäçe nusgalaýyn esaslandyrylan strategiýalaryň toparlary işlenip düzülýär we olardan her biri aýratyn şertlerde ähmiýetli bolup dyrýar. Olar kompaniýanyň ösüşine dürli çemeleşmeleri şöhlelendirýär we logistiki ulgamynyň bir ýa-da birnäçe elementleriň (önüm, bazar, pudak, firmanyň pudaklarynyň içindäki ýagdaýy we ulanylýan tehnologiýa) ýagdaýynyň üýtgemegi bilen baglydyr. Her bir esaslandyrylan topary saýlanan strategiki ugry bilen tapawutlandyrylýar. Bu bir ýere jemlenen ösüşi aňjadýar. Onuň durnukly tehnologiýa bilen emele gelen pudaklaryň kompaniyalary ulanýarlar.
Birleşdirilen (integrirlenen) ösüş – şu toparyň strategiýalary kompaniýalaryň amallarynyň giňelmegini üçin täze gurluşlary goşmagyň hasabyna çak edýär.
Diwersifissirlenen ösüşi – kompaniýalarynyň giňelmegi täze bazarlaryň özleşdirilmeginiň we täze önümleriň goşulmagy bilen bolup geçýär. Ösüş depgininiň peselmegi – geçen döwürlerde ýetilen derejeleriň aşaklamagynyň derejesiniň kesgitlenilmegidir. Kompaniýalar köplenç birnäçe strategiýalaryň sazlaşdyrylan görnüşini ulanýarlar. Olaryň jemlenişini kompaniýalaryň ösüşiniň maksatlaýyn kesgitlemesinden we bazarda ösüni alyp barşynda saýlanan strategiýasyna baglydyr.
Sanly platforma – sanly ulgam bolup, sarp ediji bilen öndürijiniň arasynda göni aragatnaşygy ýola goýmak arkaly dürli hyzmatlary ýerine ýetirmegiň tehnologiýalary, programma üpjünçiligi.
Kompaniýa ösüşi – çalt depginde, durnukly ýa-da hemme ýerlerde işleriň peselmegi mümkin bolup biler. Üpjünçilik ulgamynyň innowasion strategiýasynyň emele delmeginde:innowasion amallarynyň ugurlarynyň saýlanmagyny we esaslandyrylmagyny;innowasion proýektleriniň gurluşy we göwrümi,ýerine ýetirmekligiň möhletleri we buýrujylara geçirilmegiň şertlerini anyklamagy; täzelikleriň girizilmekliginiň dolandyrylyşynyň guramaçylyk gurluşlarynyň ýagdaýyna baha bermekligini amala aşyrýar; her bir strategiýa işleriniň netijesiniň diwersifikasiýasynyň mümkinçilikleriniň ýüze çykarylmagynyň hökman salgylanmalydyr. Strategiki meýilnamalaşdyrmak hadysasynda dolandyryş çözgütleriniň netijeleriniň logistiki amallarynyň we hereketleriniň işleriniň ýerine ýetiriliş derejeleriniň hil we mukdar ölçeglerinde ölçeg geçirmek taýýarlyk işlerinde wajyp rol oýnaýar. Ösüşleriň täze tendensiýalary. Transportyň dürli görnüşlerinden peýdalanmaklygyň ulgamlarynyň tehnologiki, ýükler boýunça amallaryň, ammarlaýyn abzallarynyň;önümleriň paýlanylyşynyň usullarynyň maglumat beriş tehnologiýalarynyň, çigmal fondlarynyň we gurluş bölekleriniň gymmatlyklarynyň üýtgemeleriniň tendensiýalarynyň hökmany hasaba alynmagy bolup durýar.
Türkmenistanyň ulag – logistika kopmaniýalary özünde harytlaryň, hyzmatlaryň ýa-da informasiýanyň öndürijiden sarp edijä geçirmek prosesiniň dolandyrylmagyny we modelirlenmegini jemleýär. Oňa üpjün etmek prosesini strategiki taýdan dolandyrmak hökmünde baha berip bolar.
Logistiki dolandyrmak material, maliýe we informasion akymlaryň serişdelerini geçirmeklikde ýüze çykyp biljek saklanmlary aradan aýyrmaga gönükdirilen.
Ulag-logistiki dolandyrma prosesini haýsy hem bolsa bir hemişelik işe degişli edip bolmaýar, ol özünde bir wagtda birnäçe aspektleri jemleýär: şertnamalary resmileşdirmek, serişdeleri dolandyrmak ulgamy, önümi eltmek shemasy, gümrük gulluklary bilen ýakyn baglanyşyk, bazar talaplarynyň gözegçiligi we ş.m.
Logistika, özbaşdak bir ugur hökmünde ýükleri eltmekde ýüze çykýan kynçylyklar esasynda ýüze çykdy.
Sanly ulag-logistika häzirkizaman maglumat tehnologiýalaryň esasynda çykdajylary azaltmak meselesini çözmek üçin material, adam, maglumat we maliýe resurlaryny optimallaşdyrmak esasynda dolandyrmaklyga aýdylýar. Internet we mobil kommunikasiýa sanly ykdysadyýetiň esasy tehnologiýalary bolup hyzmat edýär.
Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşynyň häzirki taryhy tapgyrynda esasy yklymara aragatnaşyk ýollarynyň ugrunda ýerleşmek bilen, ägirt uly ulagüstaşyr gatnaw mümkinçiliklerine eýe bolan Türkmenistanyň amatly geografik artykmaçlyklaryny doly we netijeli peýdalanmagyň esasynda, ýurdumyzyň ulag ulgamynyň ýokary derejede ösen bütindünýä ulagaragatnaşyk ulgamyna sazlaşykly goşulmagyny üpjün etmeklik, özünde ulaglaryň ähli görnüşlerini logistika taýdan özara ýakyndan, halkara standartlarynyň ýokary kadalaryna dol ylaýyk sazlaşdyrýan multimodal infrastrukturany kemala getirmeklik Türkmenistanyň hormatly Prezidenti Serdar Berdimuhamedow tarapyndan başy başlanan durmuşykdysady syýasatyň ileri tutulýan ugurlary hökmünde öňe sürülýär.
A.Ç. Muhammetnyýazow
Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky
Döwlet gullugy akademiýasynyň
“Döwlet dolandyryşy” ugrunyň talyby.
Teswirler