Polat, ýokary durnuklylygy we dürli görnüşde ulanmak mümkinçilikleri bilen tanalýan örän möhüm metal garyndysydyr. Esasan demir we uglewod elementlerinden durýan polat, öz çydamlylygy, şekil almak aňsatlygy we dürli häsiýetleri bilen jemgyýetçilik we senagat durmuşynda uly orny eýeleýär.
Polat ýasamak sungaty müňlerçe ýyl ozal başlap, medeniýetleriň ösüşinde we döwürleriň tehnologiýalarynda aýratyn möhümdigini subut etdi. Ilkinji gezek poladyň öndürilişi günorta Hindistana we Orta Gündogara degişli edilip bilinýär. Bu ýerlerde polat öndürmek usullary ulanylýar we dürli garyndylar bilen poladyň hilini gowulandyrmak synanyşyklary edilýärdi. Poladyň çydamlylygy we uzak möhletli peýdasy onuň müňlerçe ýyl dowamynda söweş we gurluşyk pudagynda ulanylmagyna ýol açdy.
Poladyň esasy aýratynlyklaryny onuň düzümi, ýagny demir bilen uglewodyň mukdary kesgitleýär. Uglewodyň mukdary az bolan polat ýumşak bolýar, köp bolsa, onuň gatylygy artýar, emma gysymlylygy azalýar. Şunuň ýaly häsiýetleri sebäpli polat dürli maksatly ulanylýar. Mysal üçin, gurluşykda berk we gysymly polat görnüşleri ulanylsa, maşyn önümçiliginde ýumşak we şekil almak aňsat görnüşleri saýlanýar. Polat himiki çydamly, ýokary temperatura bilen işlenip, ýagtylygy we ýylylygy gowy geçirýär.
Polat häzirki wagtda gurluşyk, ulag, maşyn önümçiligi, medisina, maşgala hojalygy we beýleki köp sanly ugurlarda giňden ulanylýar. Poladyň esasy ulanylyş ugurlary aşakdakylardyr:
- Gurluşyk we inženerçilik: Polat gurluşykda we inženerçilikde iň köp ulanylýan metaldyr. Jaýlaryň, köprüleriň, demirýollaryň we dürli gurluşlaryň çarçuwalary, esasan, polatdan ýasalýar. Onuň çydamlylygy we ýagdaýa görä şekil almasy bu ugurda esasy saýlama edýär.
- Ulag we önümçilik: Awto ulaglarda, uçarlarda we gämi gurluşygynda polat giňden ulanylýar. Ol bu pudaklarda howpsuzlygy üpjün edip, ulanylýan enjamlaryň uzak ömürli bolmagyna şert döredýär. Mysal üçin, ulag senagatynda dürli görnüşli polatlar ulanylýar, bu görnüşler poladyň gysymlylygy we çydamlylygy boýunça aýratynlyklaryna görä saýlanýar.
- Maşyn we enjamlar: Senagat enjamlarynda polat uly orun eýeleýär. Polat ýokary temperatura we mehaniki täsirlere çydamly bolany üçin, onuň maşyn böleklerinde we enjamlarda giňden ulanylmagy ýeňilleşdirýär.
- Maşgala hojalygy: Polatdan ýasalan gap-gaçlar, mebel we beýleki öý harytlary, ýokary çydamlylygy we arassalygy bilen aýratyn tapawutlanýar. Şeýle önümler uzak möhletleýin ulanylyp bilýär we hapalanma ýa-da gyzma täsirlerinden kynçylyksyz goragly bolýar.
Polat gaýtadan işlenip bilýän materiallaryň biridir. Öň ulanylan polatlary gaýtadan işlemek arkaly tebigy resurslary tygşytlap bolýar. Şeýle gaýtadan ulanyş prosesi daşky gurşawy goramakda uly ähmiýete eýe bolup, daşky gurşawa zyýanly täsirleri azaltmaga mümkinçilik berýär. Poladyň gaýtadan ulanylyşy uly energiýa tygşytlamaga we toprak hem-de suw hapalanmasyny azaltmaga ýardam berýär.
Poladyň gurluşynyň we häsiýetleriniň tehnologiýa bilen birleşip täze täsin görnüşleriniň döremegi, onuň geljekde has köp ugurda ulanylmagyna ýol açýar. Adaty polatdan has ýeňil, çydamly we antikoroziýaly polat görnüşleri döredilip, häzirki wagtda senagatda we gurluşykda giňden synagdan geçirilýär. Bu işläp taýýarlamalar poladyň dürli pudaklardaky orny barha artjakdygyny görkezýär.
Polat gündelik durmuşymyzyň her bir ugrunda möhüm ýer tutýar we ony dürli tarapdan ulanmakda mümkinçilikler giňdir. Onuň dürli görnüşleri bilen dürli maksatly önümçiligiň ýola goýulmagy, poladyň durmuşymyzda we tehnologiýada ýakyn dost bolup galjakdygyny subut edýär. Poladyň çydamlylygy, gaýtadan ulanylyşy we giňden ulanylyşy onuň halkara senagat we gurluşyk ulgamynda esasy saýlama bolup galmagyna mümkinçilik döredýär.
Begenç MERDANOW,
Türkmen oba hojalyk institutyň 1-nji ýyl talyby.
Teswirler