Kalsiý beden öýjükleriniň emele gelmegine gatnaşýan esasy elementdir. Dişleriň, süňkleriň, saçlaryň, dyrnaklaryň we beýleki organlaryň saglygy onuň mukdaryna baglydyr. Bedeniň bu elementiniň derejesine gözegçilik etmek zerurdyr.
Haçan bedene wajyp bolan kalsiý elementini kabul edip başlamaly? Kalsiý kabul edip başlamazdan ozal lukmanyňyz bilen maslahatlaşyň! Öz pikiriňizçe gowy täsir eder diýip ondan kabul etmek bolmaýar, sebäbi bu elementiň aşa köp bolmagy işdäň ýitmegine, bagryň we böwrekleriň ýaramazlaşmagyna, ýürek bulanma, gusmak we tutgaýlara sebäp bolup biler. Lukmanlar nahardan soň kalsiý içmegi maslahat berýärler. Alymlar adam bedeniniň biologiki ritmi barada barlag geçirýärler. Netijede gündiz bedeniň iň az mukdarda kalsiý, gijelerine bolsa iň köp mukdarda sarp edýändigi mälim edýärler. Bu himiki elementiň ýoklugy bilen beden süňk dokumalaryndan kalsiý alýar, bu bolsa bogun meselelerine sebäp bolýar.
Kalsiý näme bilen kabul edilmeli?
Lukmanlar diňe kalsiý kabul etmek ýeterlik däl diýip hasaplaýarlar. Bu element D witamini bilen bilelikde sintez edilmese, beden tarapyndan sorulmaz. Şeýle-de bolsa, D witamini bolan iýmitleriň kalsiý goşundylaryny kabul etmezden 4 sagat öň iýmelidigini bellemelidiris. Kalsiý elementini düzüminde kalsiý bolan iýmit önümlerinden alyp bolýar. Şeýle önümlere kefir, süýt, gaýmak, ýogurt önümleri degişli edilýär.
Şol bir wagtyň özünde magniý we kalsiý içmek mümkinmi?
Käbir alymlar kalsiýniň magniý bolmazdan az kabul edilýändigini aýdýarlar, beýleki bir topar alymlar bolsa bu iki elementiň aýratyn kabul edilmegini aýdýarlar.
Saglyga zyýan bermezlik üçin kalsiý almagyň iň gowy usuly haýsy?
1 g kalsiý üçin 0,5 gr magniý kabul etmek bolýar. Kalsiýniň tebigy siňdirilmegi üçin berhiz saklamaly we arpa garpyzlary, hoz we badam goşulmaly.
Haçana çenli kalsiý içip bilersiňiz?
Bu elementi tabletka görnüşinde kabul etmek maslahat berilmeýär. Tabletka görnüşinde kabul etmek köp mukdarda garaşylýan netijäni berjekdigini aňlatmaýar. Kalsiýniň esasan hem gapdalynda hökman goşmaça önümleri kabul etmeli. Adamlaryň arasynda kalsiýniň we magniýniň ýetmezçiligi sebäpli “gury süňk agyry” keseli ýüze çykýar. Keseliň lukmançylyk ady osteoporozdyr. Keselleriň sanynda (onkologiýa, ýürek-damar kesellerinden we süýji keselinden soň) 4-nji ýerde durýar. Osteoporoz süňk massasynyň kem-kemden azalmagydyr. Bu kesel aýallarda köplenç ýüze çykýar, esasanam menopauzanyň birinji ýylynda süňk massasy azalyp başlaýar Bu döwürde aýal her ýyl süňk massasynyň 20% -ine, soň bolsa 2-5% -e çenli ýitirýär. Osteoporozyň esasy sebäbi kalsiý ýetmezçiligi.
Näme üçin kalsiý ýetmezçilik edýär?
Kalsiý elementiniň ýetmezçiliginiň ýüze çykmagynyň birnäçe sebäpler bar. Olar: jyns gormonlarynyň peselmegi, süňklere kalsiýniň esasy daşaýjysy D witaminiň ýetmezçiligi, iýmitde ýag ýetmezçiligi (D witamini siňdirilmezden), alkogol (önümçilik) kalsiýniň ýuwulmagyna sebäp bolýan paratiroid gormony, azalýar), belok iýmitlerini aşa köp sarp etmek hem kalsiýniň bedeniň siňdirilmezligine sebäp bolýar. Uly adam üçin günde 1000 mg kalsiý, 50 ýaşdan uly aýala bolsa 1200 mg gerek. Çagalar: 1-3 ýaş – 500 mg, 4-8 ýaş – 800 mg, 9-18 ýaş – 1300 mg kalsiý gerek bolup durýar.
Süýt önümleriniň hemmesi kalsiýniň ajaýyp çeşmesidir. 100 ml süýtde, 10 gr gaty peýnirde, 100 gr gaýmakda 100 mg kalsiý bar. Bu önümler kalsiýniň iň aňsat siňdirilýän görnüşleridir. Ösümlik önümlerinde hem kalsiý bar, ýöne ösümlik önümlerinde onuň mukdary az möçberde saklanýar. Kalsiý ýörite goşundy hökmünde kabul edilip bilner, ýöne bu diňe lukmançylyk gözegçiligi astynda edilmelidir. Eger gözegçilik edilmän kabul edilse aşgazanyň, böwrekleriň, ýürek myşsalarynyň, nerw ulgamynyň we süňkleriň ýagdaýyna ýaramaz täsir edip biler.
Magniý, ýadyňa we täze maglumatlaryň kabul edilmegine jogapkär bolan gippokampa oňyn täsir edýän antidepressantdyr. Magniý, magniýniň siňmegini we öýjüklere aralaşmagyny üpjün edýän B6 witamini bilen bilelikde “ýaşamagy” halaýar. Magniýniň gündelik zerurlygy 400-800 mg. Magniý ýetmezçiligi ýadawlyga, esassyz gaharjaňlyga, agressiýa, alada, depressiýa, ýadyň bozulmagyna, şeýle hem derlemäge, myşsa spazmyna we ýürek urgusynyň kesilmegine sebäp bolýar. Magniý elementi iýmitde iň oňat siňdirilýän element hasaplanýar. Magniý köp saklanýan önümlere: bugdaý kepegi, kädi tohumy, hoz, ysmanak, tüwi, noýba, şokolad degişli edilýär. Bu önümleriň hemmesi assimilýasiýa üçin örän möhüm bolan magniý B6 witamini bilen bilelikde ýaşap işleri ýerine ýetirýär. Magniý goşundy hökmünde kabul etmek, lukmanyň gözegçiligi we ýolbaşçylygynda maslahat berilýär.
Albina ZAKIRJANOWA,
Türkmen oba hojalyk institutynyň talyby.
Teswirler