Türkmen dilini we edebiýatyny öwreniji görnükli alym Zylyha Muhammedowanyň aramyzdan gidenine şu ýyl 40 ýyl dolýar. Çagalykdan hat-sowatly, giň dünýägaraýyşly bolmalydygyny öwrenip ýetişen bu jöwher zehinli, gaýratly zenan, ýurdumyzyň taryhynyň we jemgyýetçilik ösüşiniň aýdyň mysaly bolupdyr. Ýigrimi alty ýaşynda filologiýa ylymlarynyň kandidaty bolan, iki ýyldan soň bolsa Türkmenistanyň Ylymlar Akademiýasynyň habarçy-agzasy derejesine mynasyp bolan Zylyha Muhammedowa, şeýlelikde, bu abraýy gazanan ilkinji zenandyr.
Çagalyk we ylym ýoly
Zylyha Muhammedowa 1922-nji ýylda Mary welaýatynyň Wekilbazar etrabynyň Mülkýusup obasynda gullukçy maşgalasynda dünýä inýär. Esasy ylmy gyzyklanmasy Magtymguly Pyragynyň baý ylahy we dünýewi mazmunly şygryýet mirasyna bagyşlanýar. Ol nusgawy şahyryň dürli döwürlerde ýazan şygyrlaryny tekstologiýa, filologiýa, we leksikologiýa taýdan çuňňur derňeýär. Magtymgulynyň kakasy we ilkinji mugallymy Döwletmämmet Azadynyň „Wagzy Azat“ traktatyny hem-de öýlerinde saklan golýazma kitaplary göçürendigini tassyklan alymlaryň biridir.
Terjimeçilik we dil bilimi
Alym terjimeçilikde uly iş bitiripdir. Ol Magtymgulynyň, Keminäniň, Mollanepesiň, Zeliliniň goşgularyny, Berdi Kerbabaýewiň “Aýgytly Ädim” romanyny, hem-de Orta Asyr “Oguznama” eserini rus diline geçiripdir. Şeýlelikde, ol professional terjimeçileriň hataryna goşulypdyr.
Alymyň ömrüni we öwrenenleri toplamak
Türkmenistanyň Ylymlar Akademiýasynyň Merkezi ylmy kitaphanasynyň işgäri Akbäbek Ataýewa ençeme ýyllaryň dowamynda Zylyha Muhammedowanyň ylmy döredijiligi barada gymmatly maglumatlary toplapdyr. “Edebiýat kafesi” saýty Akbäbek Ataýewa bilen geçirilen söhbetdeşligi öz okyjylaryna hödürleýär. Ataýewa, geçen asyryň segseninji ýyllarynda Sankt-Peterburgyň Medeniýet institutynyň kitaphanaçylyk bölüminde okaýarka, “Ajaýyp adamlaryň ykbaly” tapgyr neşirlerine gyzyklanypdyr. Şeýle-de, ol Sankt-Peterburgyň kitaphanalarynda türkmen taryhyna degişli maglumatlary toplap, olaryň gymmatlygyny aňýar.
Türkmen zenanlarynyň gatnaşygy
Akbäbek Ataýewa türkmen aýal-gyzlarynyň taryhyna bagyşlanyp ýazylan eserlere hem uly üns beripdir. XIX–XX asyrlarda ýaşan türkmen zenanlary hakda toplumlaýyn ýatlamalary ýazyşynyň sebäplerini düşündirýär. Mysal üçin, Saçly Dursunowa, Beýik Watançylyk urşuna gatnaşan we Arkadag şäheriniň lukmançylyk mekdebiniň ady dakylan zenan, şeýle hem Zylyha Muhammedowa Türkmenistanyň ylym we medeniýet pudagynda uly yz galdyrypdyr.
Zylyha Muhammedowanyň mirasy
Zylyha Muhammedowanyň ylmy işleri birnäçe ugry öz içine alýar. Ol türkmen edebiýatynyň naýbaşy eserlerini rusça terjime etmekden başlap, türkmen diliniň gadymy sözlerini seljermek we fundamental grammatiki derňewler geçirmäge çenli giň gerimde ylmy işler alyp barypdyr. Şeýle hem ol, dili öwrenmek ulgamynda hünärmenleri taýýarlaýan alym hökmünde tanalýar.
Žurnal makalalary we hormat
Moskwada çap edilýän «Вопросы языкознания» atly halkara žurnalynyň 2022-nji ýyldaky sanynda onuň 100 ýyllygyna bagyşlanan makalada jemi 200-e golaý ylmy işi sanalyp geçilýär. Zylyha Muhammedowanyň Magtymgulynyň şygyrlaryny jikme-jik seljermegi onuň türkologiýadaky uly hyzmatlarynyň biridir.
Söz soňy
Zylyha Muhammedowa öz gujur-gaýraty, zähmeti we ylma yhlas bilen bagyşlanan ömri bilen türkmen ylmynda we medeniýetinde çuňňur yz galdyrypdyr.
Akbäbek Ataýewa,
TYA-nyň Merkezi ylmy kitaphanasynyň işgäri
Teswirler