Bütindünýä toprak güni her ýylyň 5-nji dekabrynda dünýä jemgyýetçiligine toprak baýlyklarynyň ähmiýetini we ekosistemalary gorap saklamakda we adamyň abadançylygynyň ösmeginde oýnaýan roluny ýatlatmak üçin bellenilýär. Şonuň üçin bu günüň çäginde bolup geçýän wakalaryň esasy wezipeleri terbiýeçilik häsiýetlidir. Şeýle hem, alymlaryň, ekologlaryň tagallasy bilen toprak baýlyklaryny, tygşytly we seresaply peýdalanmagy maksat edinýän käbir programmalar işlenip düzülýär. Bu programmalar, adaty ýer ulanyjylaryna we karar berýän we olaryň ýerine ýetirilişine gözegçilik etmek ukybyna eýe bolan syýasatçylara ýüzlenýär. Her ýyl 5-nji dekabrynda toprak baýlyklaryny tygşytlamak meselesine bagyşlanan leksiýalar, seminarlar, sergiler geçirilýär, onsuz durnukly ösüş üçin global meýilnamalary durmuşa geçirmek mümkin däl. Ýene bir esasy faktorlaryň biri, topragyň hapalanmagy bolup, bu duýulmaýan ýaly bolup görünmegi mümkin, emma hakykatda dünýädäki hemme kişä bu ýagdaý täsir edýär. 2050-nji ýyla çenli dünýä ilatynyň 9 milliard köpelmegi bilen topragyň hapalanmagy, topragymyzy ýoklaýan, iýýän iýmitlerimizi, içýän suwumyzy we dem alýan howamyzy zäherleýän dünýädäki meseledir. Meseläniň hakyky göwrümi entek belli däl, sebäbi maglumatlaryň köpüsi dünýäde elýeterli däl.
Topragy diňe adamyň aýagynyň aşagyndaky durnukly esas hökmünde görüp bolmaz. Çöl – durnuklylygy üpjün edýär, ýöne adamy iýmit ýetişdirmek mümkinçiliginden mahrum edýär. Ýagny, ýer hasyllylygy durmuşymyzda esasy rol oýnaýar. Şu nukdaýnazardan seredilende, ekologlar we FAO-nyň wekilleri dünýäniň toprak baýlyklarynyň takmynan üçden bir böleginiň zaýalanýandygyna we käbirleriniň çölleşmegine sezewar bolýandygyny aýdýarlar. Duzlaşma we ekosistemalara howp salýan topragyň zaýalanmagy bolup durýar we oba hojalygynyň önümçiligi, azyk howpsuzlygy we gurak we ýarym gurak sebitlerde durnuklylyk üçin iň möhüm global meseleler hökmünde ykrar edilýär. FAO-nyň wekilleriniň hasabatlary bilen has jikme-jik tanyşmak köp adamy topragyň adamzat durmuşynda hakyky roluna düşünmäge mejbur etdi.
Toprak, ekosistemanyň esasy gurluşlaryndan biri bolup, adamlara we ösümlik we haýwanat dünýäsinde olaryň ýaşaýyş ýerini üpjün edýär, iýmit we iýmit önümçiliginiň esasy bölegi bolan biologiki dürlüligi saklaýar. Halkara toprak ylymlary bileleşiginiň karary FAO (Birleşen Milletler Guramasynyň Azyk we Oba hojalygy Guramasy) tarapyndan goldanyldy. Bu gurama Taýland bilen bilelikde BMG-nyň başlangyjy bilen ýeriň toprak baýlyklary meselesine bagyşlanan bir güni döretdi. 2013-nji ýylyň dekabrynda BMG Baş Assambleýasy 5-nji dekabry Bütindünýä toprak güni diýip yglan etdi. Olaryň wezipesi ýönekeý raýatlar we dünýäniň ähli ýurtlarynyň häkimiýetleri tarapyndan toprak baýlyklarynyň adamyň we döwletiň durmuşynda, şeýle hem planetanyň ekosistemasynda oýnaýan roluna täzeden baha bermekdi. Diňe planetanyň toprak baýlyklaryny gorap saklamagyň möhümdigine düşünmek, bu sebitdäki islendik döwletiň dolandyryjy gurluşlarynyň syýasatyny düýpgöter üýtgedip biler. Bu günüň taryhy 2002-nji ýylda, Halkara toprak ylymlary bileleşigi tarapyndan degişli karar kabul edilende ýüze çykýar. Soňra alymlar planetanyň toprak baýlyklarynyň halkara derejesinde ähmiýetine düşünmegiň zerurlygyna ünsi çekdiler.
.
Nowruz KURBANOWA,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
Halkara žurnalistikasy fakultetiniň talyby.
Teswirler