Gözbaşyny gadymdan alyp gaýtýan türkmen halky her bir işiň başyny başlanda birnäçe yrym-ynançlary, däp-dessurlary ýerine ýetirýärler. Şol sanda türkmen halky sähetli gün diýip hem ýörite özleriniň gün senenamalaryny ýöredýärler. Türkmen halky islendik kada-kanuny, däp-dessuryny uzyn taryhyň dowamynda oýlap-ölçerip, pähim-paýhas eleginden geçirip, taraşlap-taraşlap kämil döredipdir.
Türkmeniň milli egin–eşikleri biziň milletimiziň daşky görnüşi däl, ol köp babatda tebigat bilen hem baglydyr. Türkmen gelin-gyzlary ýaz paslynda ýiti açyk ýaşyl, gyzyl, al, melewşe, gök reňklerinden bolan lybaslary geýýärler. Türkmen ýigitleriniň geýýän toý geýimleri hem ýaz paslynyň reňkinde.
Türkmen milli egin-eşikleriniň aýratynlyklary olaryň bejergilerinde we salynýan nagyşlarynda görmek bolýar. Geçen taryhy döwrümiziň XX asyryň dowamynda çeper bejergisi sungat hökmünde özüniň belent sepgidine ýetdi. Türkmen gyzlary haçanda 7-10 ýaşa ýetenlerinde bejerginiň usullaryny we tilsimlerini ele alýarlar.
Türkmen milli eşikleri öz mata hiline bejergi taslamalary bilen başga Merkezi Aziýanyň halklaryna meňzemeýän özboluşly häsiýete eýedir. Gyz-gelinleriň köýnekleriniň ýakalary uzyn ýakaly bolup, erkek adamlaryň köýnekleriniň ýakalary “Çäk ýakaly”, “Ez ýakaly”, “Goşa ýakaly” bolýar. Türkmen halkymyzda milli egin-eşikler, esasan, ýaş aýratynlyklaryna görä geýilipdir. Türkmen toýlaryny milli ketenisiz, al-ýaşyl çyrpysyz, gyrmyzy donsuz, silkme telpeksiz göz öňüne getirmek mümkin däl. Türkmen gelin-gyzlarynyň köýnekleri hem özboluşly aýratynlyklara eýe bolupdyr. Onuň esasynda köýneklik matany biçmekden, nagyşlarynyň salnyşyna çenli dünýä halklarynyňkydan düýpgöter tapawutlanypdyr. Türkmen halky islendik bir işiň başyny tutanda hem türkmençilige ýa-da yrym-ynançlardan ugur alypdyrlar. Şeýle yrym-ynançlar milli lybaslary taýýarlananda hem giňden ulanylypdyr. Sähetli günler bilen baglanyşykly:“Anna günüň öýläni bitmedik işiň haýrany”, “Çarşenbede çar ýana” ýa-da “Şenbede biçme, annada göçme” ýaly yrym–ynançlar halk arasynda saklanyp galypdyr. Üme, monjukatdy hem gyz-gelinlerimiziň ýerine ýetirýän däp-dessurlary bolupdyr. Türkmen gelin-gyzlarymyz agzybirlikde keşde çekip, ýaka gaýap, tahýa tikipdirler. Olary dürli–dürli nagyşlar bilen bezäpdirler.
Egniňe geýdirilen kürtedir, çabyt,
Ol getirsin saňa egsilmez bagt.
Maňlaýyňa daňylan ap-akja ýaglyk,
Janymyza bersin polat deý saglyk.
Häzirki günde hem biziň gyz–gelinlerimiz özleriniň çeper elleri bilen keşde çekýärler, ýaka gaýaýarlar. Olaryň şeýle owadan keşdeleri çekmeklerine, ýakalary gaýamaklaryna ene-mamalarymyz görelde bolýarlar. Çünki ol keşdedir nagyşlaryň taryhynda ene-mamalarymyzyň ussatlygyny, wepadarlygyny, edermenligini görmek bolýar.
ÇARYÝEWA Altyngözel
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary instituty
Halkara ykdysady gatnaşyklary fakultetiniň
1-nji ýyl talyby
Teswirler