Türkmen halkynyň müňýyllyklardan bäri ösdürip ýetişdirip gelýän ak bugdaýy, diňe bir ekin däl, eýsem türkmen medeniýetiniň, durmuşynyň we ruhy dünýäsiniň aýrylmaz bölegidir. Ak bugdaý, dünýäde ilkinji medeni ösümlikleriň biri hasaplanýar. Onuň ýüze çykýan ýeri hökmünde Orta Aziýanyň günorta-günbatar bölekleri görkezilýär. Türkmenistanda bolsa, bugdaýyň ekilmegi we onuň bilen baglanyşykly oba hojalyk däpleri müňlerçe ýyl mundan ozal başlapdyr. Bu galla görnüşi halkymyzyň ýaşaýyş düzgünine, naharhanasyna, baýramçylyk däplerine çuňňur ornaşypdyr.
Türkmenistanyň iň meşhur ýerleriniň biri bolan Ak bugdaý etraby hem bu däne bilen baglanyşykly ady alandyr. Bu bolsa, bugdaýyň diňe bir iýmit hökmünde däl, eýsem, türkmen halkynyň medeni we ruhy durmuşynda tutýan möhüm ornunyň nyşanydyr.
Ak bugdaý “Triticum aestivum” görnüşiniň ýumşak görnüşine degişli bolup, ýokary hilli un almakda iň giňden ulanylýan görnüşdir. Bugdaý diňe iýmit hökmünde däl, eýsem, lukmançylyk taýdan hem giň peýda berýär. Onuň düzüminde:
- Belok: Bedeniň süňklerini, myşsalaryny we öýjüklerini dikeldýär.
- B witaminleri (B1, B2, B3, B6): Nerw ulgamynyň işjeňligini sazlaýar, beýni işjeňligini güýçlendirýär.
- E witamini: Antioksidant bolup, öýjükleriň ýaşlygyny saklaýar.
- Magneziý, fosfor, kaliý: Süňk we ýürek saglygyny goldaýar.
- Süýümler (fiber): Içege hereketini sazlaýar, siňdiriş ulgamyny kadalaşdyrýar, gan şekerini durnuklaşdyrýar.
Ýokary hilli bugdaýdan taýýarlanan çorbalar, däne tagamlary, gara unly çörekler adam saglygy üçin örän peýdalydyr. Şeýle hem, däneli iýmitler insulin durnuklylygyny üpjün edýär we garnyň doklugyny uzak saklaýar.
Türkmen halkynyň “Çörek bol — öý bol”, “Çörek datsana — öýüň berekedi artsyn” diýen aýtgylary we nakyllary bugdaýyň durmuşyň merkezindäki ornuny görkezýär. Bugdaýdan taýýarlanan çörek, etli we gök önümler bilen taýýarlanan “garyşyk” naharlar, ýarma, semeni ýaly tagamlar halkymyzyň ruhy medeniýetiniň aýrylmaz bölegidir.
Arslan GURDOW,
Aşgabat şäherindäki Agrosenagat
orta hünär okuw mekdebiniň
talyby.
Teswirler