Ýakynda täze bir gan synagy Altsgeýmer keselini anyklamak üçin resmi rugsat aldy. Bu, alymlaryň we lukmanlaryň geljekde diňe barmagy bir gezek gysyp, bu kyn keseli aňsatlyk bilen tapmak isleýändikleriniň uly ädimi. Şeýle-de bolsa, entek bu ugurda köp iş edilmelidir, sebäbi kesel henizem doly düşündirilip, bejerilmegi kyn keselleriň biridir.
Altsgeýmer keseli beýniniň gaýraüzülmelere sezewar bolup, esasy kognitiw ukyplaryň haýal-haýal peselmegi bilen häsiýetlendirilýän agyr demans (aňyň we beýniniň işleýişinde ýüze çykýan agyr bozulma) görnüşidir. Bu keselde adam ýatda saklamakda, pikir etmekde, gündelik işleri ýerine ýetirmekde kynçylyk çekýär. Keseliň esasyny aýdyňlaşdyrýan zatlaryň biri amiloid we tau atly beloklaryň beýnimizde ýygnanmagy bolup, olaryň ýygnanyşy netijesinde nerw öýjükleriniň arasyndaky aragatnaşyk bozulýar we aňyň işleýşi haýallaýar.
Täze synagy Fujirebio Diagnostics adyndaky kompaniýa taýýarlady we ol diňe Altsgeýmer keseline ýörite taýýarlanan hünärmenler tarapyndan ulanylýar. Bu synag gan plazmasyndaky iki möhüm belok — amiloid we tau — derejesini ölçemek arkaly keseliň bardygyny ýa-da ýokdugyny kesgitlemäge kömek edýär.
Ýadynda kynçylyk ýok adamlara bu gan synagyny etmek maslahat berilmeýär. FDA (Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň Azyk-derman edarasy) we Altsgeýmer boýunça hünärmenler bu synagyň diňe 55 ýaşdan uly we ýadynda kynçylyk bar bolan adamlara edilmelidigini nygtaýarlar. Şeýle hem, synagyň netijeleri diňe özbaşdak kesel üçin aýdyň netije bermän, beýleki kliniki barlaglar bilen bilelikde seredilmeli.
Häzirki wagtda Altsgeýmeri anyklamak üçin ýokary görkezijili PET skanlary ýa-da manyň suwuny almak (cerebrospinal suwy) ýaly agyr we çylşyrymly usullardan peýdalanylýar. Gan synagy bolsa Altsgeýmer keseliniň aýratynlyklary bolan amiloid we tau beloklarynyň bardygyny görkezmek arkaly lukmanlara goşmaça anyklaýyş synaglary geçirmäge mümkinçilik berýär.
Gan synagyny almak isleýän näsaglar öň ýady we pikir ukyplaryny barlaýan kliniki testlerden geçmeli. Şeýle hem, insult ýa-da beýnisinde çiş ýaly başga sebäpler bar bolan ýagdaýynda kompýuter tomografiýasy (KT) ýaly goşmaça barlaglar geçirilýär.
Synag takyklygyna gelsek, bu usul gan plazmasyndan pTau217 we beta-amiloid 1-42 beloklarynyň derejesini ölçäp, ony näsagyň aňyndaky plaketalar bilen deňeşdirýär. Geçirilen barlaglara görä, synag Altsgeýmer keselini PET skanlary ýa-da beýleki agyr usullar bilen deňeşdirilende, keseli bolan adamlary takmynan 92% takyklyk bilen tapýar. Şeýle hem, kesel ýok adamlary 97% takyklyk bilen anyklap bilýär.
Bu täze gan synagy Altsgeýmer keselini öňünden we aňsatlyk bilen anyklamakda uly mümkinçilik açýar. Şeýle-de bolsa, kesel bilen baglanyşykly ähli netijeleri yzygiderli kliniki barlaglar bilen tassyk etmek möhümdir. Şeýlelikde, bu synag saglyk ulgamynda möhüm bir täze ädim bolup, kesel bilen göreşde uly oňyn täsirler döredip biler.
Merjen AGADURDYÝEWA,
Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň
Döwlet lukmançylyk uniwersitetiniň mugallymy.
Teswirler