Türkmenistanyň giň Garagum sährasynda çuň dym-dyrslykda ýaşaýan, özbaşdaklygyň, çydamlylygyň we ýaşaýşa bolan güýçli erk-islegiň alamatyna öwrülen bir ösümlik bar. Ol saksawul. Suwuň ysy-da ýok ýerlerde kök urup bilýän, çäge içindäki ýaşaýşy goldaýan bu täsin agaç türkmen tebigatynyň ýaşyl gudratydyr.
Saksawuly diňe bir agaç diýip geçmek ýerlikli däl. Ol ümmülmez çölleriň ýalňyz dosty. Bu ösümlik Türkmenistanda esasan-da Garagum we Üçajy sährasynda, şeýle hem Hazarýaka ýerleriniň çägeli çöllerinde giňden duşýar. Saksawul agaç däl ýaly görünýär, onuň ýapragy ýok, beýikligi 1-4 metre çenli ýetýär, kä halatlarda bolsa 6 metre çenli uzalyp bilýär. Emma onuň ýaşaýşa ukyplylygy örän güýçlidir. Ol 30-40 metre çenli çuňluga gidýän kökleri bilen ýerasty suwlara ýetýär. Şol sebäpli hem beýleki ösümlikler gurap galýan ýerlerde-de ýaşamagy başarýar.
Saksawul diňe bir çölüň bezegi däl, eýsem onuň goragçysy hem bolup durýar. Çäge hereket edýär, sährany ýele berýän güýçli şemallaryň elinde oýunjaga öwrülýär. Emma saksawul ösýän ýerlerde çäge birneme durnuklanýar. Onuň kökleri çägedäki granullary saklaýar, ekerançylyk meýdanlaryny, obalary, ýol ugurlaryny çägäniň basmagyndan gorap saklaýar. Şonuň üçin ol ýurdumyzda daşky gurşawy goramakda möhüm ähmiýete eýe.
Saksawully sebitler diňe bir ösümlik bilen däl, eýsem çöl ekoulgamynyň doly ýaşaýyş giňişligidir. Bu ýerlerde düýe ýuwlugi, garagulak, sarygala, çöl towşany, ýaşyl gyzylagyz ýaly haýwan görnüşleri ýaşaýar. Guşlar hem bu sebitleri jümmüş ýaly ýaşaýyş meýdany hasaplaýarlar. Saksawul bu dürli jandarlara, salkyn kölege, ýumurtga goýmak üçin gorag ýeridir.
Türkmen halky saksawuly geçmişden bäri toprak goragynda, odun hökmünde, şeýle hem halk lukmançylygynda hem peýdalanypdyr. Onuň ody uzak ýanyp, ýylylyk berýär, çyglylygy saklaýar. Bu agaçdan emele gelen kömürler ýokary ýylylyk beriji hökmünde giňden ulanylýar.
Emma biziň döwrümizde bu baýlygy goramak has wajyp. Sebäbi saksawul haýal ösýän agaçdyr, bir metr uzamak üçin birnäçe ýyl gerek bolýar. Şonuň üçin onuň kesilmegini we ýok bolmagyny çäklendirmek üçin döwlet derejesinde gorag çäreleri görülýär.
Saksawul — diňe bir ösümlik däl, ol tebigatyň çydamlylygy we sagdyn gatnaşyklaryň nyşanydyr. Çölde ýaşamak aňsat däl, emma bu agaç biziň üçin: “Eger köküň çuň bolsa, beýikligiň ýeter” diýen pähimi ýatladýar.
Şonuň üçin her bir türkmenistanly bu ýaşyl gudraty tanamaly, onuň tebigatdaky ornuny duýmaly we ony geljek nesiller üçin gorap saklamaga goşant goşmalydyr.
Eneş Şamyradowa,
S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba
hojalyk uniwersitetiniň talyby.
Teswirler