Türkmen Alabaýy – gadymy döwürlerden bäri türkmen halkynyň aýrylmaz dosty, goragçysy we wepaly ýoldaşy bolup gelýän täsin it tohumydyr. Bu güýçli, akylly we çydamly itler diňe bir türkmen medeniýetiniň bir bölegi bolman, eýsem, bütin Merkezi Aziýa sebitinde giňden tanalýar. Alabaýlar asyrlarboýy dürli şertlerde synagdan geçip, häzirki günlerimize çenli özüniň esasy häsiýetlerini saklap gelipdir.
Türkmen Alabaýlarynyň taryhy 4-6 müň ýyl mundan ozal başlanýar. Arheologik tapyndylar we taryhy çeşmeler bu tohumyň gadymy döwürlerden bäri adamlaryň ýaşaýşynda möhüm orny eýeländigini tassyklaýar. Olar Merkezi Aziýada, aýratyn-da, häzirki Türkmenistanyň çäklerinde giňden ýaýran tohumlaryň biri bolupdyr.
Taryhy çeşmelere görä, türkmen çopanlary öz mallaryny ýyrtyjy haýwanlardan goramak üçin Alabaý itlerini ýörite ösdürip ýetişdiripdirler. Bu itler diňe bir süri goramak bilen çäklenmän, eýsem, öý-ojaklary we galalary goramakda hem ulanylypdyr. Alabaýlaryň örän güýçli we çydamly bolmagynyň sebäbi, olaryň agyr tebigy şertlerde ýaşaýşa uýgunlaşan nesilden-nesle geçýän genetiki aýratynlyklarydyr.
Türkmen Alabaýlarynyň tohum arassalygyny saklamak, olaryň dünýä derejesinde wagyz edilmegini üpjün etmek maksady bilen, 2020-nji ýylyň 1-nji maýynda Aşgabat şäherinde Türkmen Alabaý Itleri Assosiasiýasy döredildi. Şol ýylyň 31-nji awgustynda geçirilen esaslandyryjy mejlisde bu gurama halkara derejesine çykarylyp, Halkara «Türkmen Alabaý Itleri» Assosiasiýasy hökmünde resmi taýdan ykrar edildi.
Assosiasiýanyň öňünde duran esasy wezipeler şulardan ybarat:
- Alabaýlaryň tohum arassalygyny gorap saklamak we ösdürmek;
- Dünýäniň dürli ýurtlary bilen hyzmatdaşlygy giňeltmek;
- Türkmen Alabaýlarynyň halkara derejesinde tanalmagyny üpjün etmek;
- Alabaýlaryň taryhy we medeni ähmiýetini wagyz etmek.
Assosiasiýa her ýyl Türkmen Alabaýynyň baýramy mynasybetli mejlisler geçirýär. 2024-nji ýylyň oktýabr aýynda Aşgabatda geçirilen dördünji mejlisde assosiasiýanyň geljekki meýilnamalary ara alnyp maslahatlaşyldy we täze agzalar kabul edildi.
Türkmen Alabaýy diňe bir it tohumy bolman, eýsem, türkmen halkynyň milli buýsanjy, taryhyň synagyndan geçen we özboluşly aýratynlyklary bilen tapawutlanýan täsin goragçydyr. Ol geçmişde çopanlaryň we söweşijileriň wepaly kömekçisi bolan bolsa, häzirki wagtda ol Türkmenistany dünýäde tanadýan gymmatly medeni miraslaryň biri bolup durýar. Geljekde hem Türkmen Alabaýynyň şöhraty mundan beýläk-de artar we onuň nesli gorag astynda ösdürilip ýetişdiriler.
Mährem ÝALKYMOWA,
S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen
oba hojalyk uniwersitetiniň talyby.
Teswirler