Ýer ýüzünde bar bolan ösümlikleriň arasynda hiç hili peýdasy bolmadyk ösümlik ýokdyr. Hatda zäherli, zyýanly diýen ösümliklerimizden hem derman taýýarlanylýar. Şolaryň arasyndan hem efir ýagyna baý hem-de lukmançylykda peýdaly bolan ösümlikler hem az däldir.
Käkilik otynyň peýdasy.
Käkilik oty efir ýagyna baý örän peýdaly ösümlikdir. Ony grek halkynyň atly tebibi Dioskarid näsag adamlara dürli iýmitlere goşup iýmegi maslahat beripdir. Lukman hekim käkilik otynyň we ondan taýýarlanylýan suwuklyklaryň kömegi bilen aşgazan we içege kesellerini bejeripdir. Onuň guradylan ýapraklary we gülleri nahara atylanda oňa oňat tagam hem-de ýakymly ys berýär.
Umuman bu ösüligiň ýabanydygyna garamazdan zyýanly tarapy ýokdyr. Lukmançylykda ony inçekeseli, öýken sowuklamasyny, aşgazandaky we içegedäki ýaralary, böwrek kesellerini bejermekde ulanylýar. Käkilik oty parfýumeriýa önümçiliginde diş ýuwulýan serişdelere, dürli atyrlara, sabynlara goşulýar. Käkilk oty boýy 10-50sm aralygynda bolan köpýyllyk ösümlikdir. Ol dodak güllüler maşgalasyna degişli. Onuň baldaklarynda, ýapragynda örän ýakymly ys bolýar. Baldagy agaçlaşan köp şahalydyr. Ýapragy uzynakdyr. Güli gülgüne, ak ýa-da mawy reňkde bolýar. Iýun-iýulda gülleýär, iýul-awgustda bolsa miweleýär. Käkilik oty özünde 1,2% efir ýagyny saklaýar.
Bidenek Clary sage (Salvia sclarea) – ol hem tebigatyň bize eçilen hazynasydyr. Ýagny ol esasanam özünde 70% efir ýagyny saklaýandygy bilen tapawutlanýar. Ondan efir ýagyny heniz miwesi düwmänke gülünden alynýar, ýene-de bir gowy tarapy ony medenileşdirmek aňsatdyr. Ol gurakçylyga çydamlydyr. Dodak güllüler maşgalasyna degişlidir. Baldagy dik ösýär gyzylymtyl-mawy reňkli bolýar. Miwesi goňur reňkli gozajykdyr. Biziň ýurdumyzda 16 görnüşi ösýär. Olaryň arasynda muskat bidenegi has peýdalydyr. Azyk senagatda hem giňden ulanylýar. Ondan alynýan efir ýagynyň ysy örän ýakymlydyr. Iýmit önümlerini taýýarlamak we ýakymly ys bermek üçin goşulýar.
Boýbodran – biziň güneşli ýurdymyzyň çäklerinde Köpetdagyň merkezi böleginde, Haýrabatda we Gökderede köp duş gelýär. Onuň ýaşajyk baldaklarynda efir ýagy C, K, A witaminleri saklanýar. Halk lukmançylygynda boýbodranyň oty ýarany bitiriji, gan duruzyjy, aşgazan-içege kesellerini bejeriji serişde hökmünde peýdalanylýar. Ylmy lukmançylykda boýbodrandan alynýan ergin we otunyň ekstrakty aşgazanda döreýän başlary, içegede, aşgazanda döreýän agyryny aýyrmakda, işdä açyjy serişde hökmünde peýdalanylýar. Boýbodran astralar maşgalasyna degişli boýy 20-45 sm bolan köpýyllyk otjumak ösümlikdir. Biziň her birimiz ösümlikleri aýawly peýdalanmaga çemeleşmelidiris!
Kuwwatgeldi GURBANOW
Daşoguz welaýat maliýe-ykdysady orta hünär okuw mekdebiniň talyby
Teswirler