Galyndylary gaýtadan işlemek, halk hojalygynda gaýtadan ulanylmagyny (gaýtadan ulanylmagyny) üpjün etmek we çig mal, energiýa, önümler we materiallar almak üçin galyndylary gaýtadan işlemegi öz içine alýar. Adaty galyndylary zyňmak üçin ekologiýa taýdan arassa alternatiwadyr. Ulanylýan çeşmeleriň mukdaryny azaltmaga, şeýle hem parnik gazlarynyň zyňyndylaryny azaltmaga mümkinçilik berýär.
Gaýtadan işlemek potensial peýdaly materiallaryň poligonynyň öňüni alyp biler we päk çig malyň sarp edilmegini azaldyp biler, şeýlelik bilen energiýanyň sarp edilmegini, howanyň hapalanmagyny (ýanmakdan), suwuň hapalanmagyny we topragyň hapalanmagyny (poligondan) azaldyp biler.
Jogapkärçilikli sarp ediş we galyndylary dolandyrmagyň umumy kabul edilen yzygiderligine görä, galyndylaryň öndürilişini azaltmak ýörelgesi 1-nji ýerde, soňra gaýtadan ulanmak we gaýtadan işlemek, soň bolsa ýakmak. Poligon usuly iň az saýlanan usuly hasaplanýar.
Galyndylaryň köp görnüşi gaýtadan ulanylyp bilner we galyndylaryň her görnüşi üçin degişli gaýtadan işlemek tehnologiýasy bar. Galyndylary material bilen bölmek üçin dürli aýralyk görnüşleri ulanylýar. Mysal üçin, magnit zibillerden gara metallary çykarmak üçin ulanylýar. Winil hlorid, pes dykyzlykly polietilen, poliwinil hlorid we elektrik üpjünçiligi hem adatça tertipleşdirilmese-de gaýtadan ulanylýar. Bular birmeňzeş yzygiderliligiň maddalary bolup, olardan täze materiallary aňsatlyk bilen öndürmäge mümkinçilik berýär. Köp komponentli zatlary (mysal üçin, kompýuterler we beýleki elektrik enjamlary) gaýtadan işlemek zerur sökmek we bölmek sebäpli gaty kyn.
Meşhur plastmassany gaýtadan işlemegiň usuly termomehaniki gaýtadan işlemekdir. Amal aşakdaky ýaly: çig mal arassalanýar, ezilýär, basylýar, ereýän we sowadylýança basyş astynda gyzdyrylýar, granulalar (“flexes”) alynýar, şondan soň täze plastmassa önümleri galyp bolýar. Bu önümleriň hili çig malyň arassalanmagyna bagly bolar. Plastmassanyň käbir görnüşleri (PVP we PET) termomehaniki bejerginiň birnäçe sikline çydap bilýär, beýlekileri (polistirol) – üç gezek. Termo-mehaniki tehnologiýadan başga-da, plastmassany gaýtadan işlemek üçin himiki tehnologiýa hem bar. Mehaniki gaýtadan işlenende polimer önümleri asyl görnüşine (granulalar, çipler ýa-da aglomerat) gaýtarylsa, himiki gaýtadan işlemek polimerizasiýa edilmezden ozal materialyň ýagdaýyna, ýagny monomerleriň gysga molekulalarynyň garyndysyna degişlidir.
Melike MURADOWA,
Türkmen oba hojalyk institutynyň 5-nji ýyl talyby.
Teswirler