Ylym dünýäsi şeýle bir köptaraplaýyn, täsin welin, bu hakda ähli maglumatlary bilmeklik hem mümkin däl. Ylmy – bu subut edilen hakykat, ol belli bir hadysanyň beýany bolup, onda köp sanly açylmadyk syrlar we garaşylmadyk zatlar, dürli ugurly açyşlar bar. Şeýle-de bolsa, ylymda entek hiç bir zadyň gutarnykly däldigini ýatdan çykarmaly däldiris. Aşakda getirilen maglumatlar ylym dünýäsiniň hakykatdanam ajaýyp we syrly ýerdigini ýene-de bir gezek subut edýär.
Gyzykly ylmy maglumatlar
Mekdep fizikasynyň okuw meýilnamasyndan materiýanyň üç ýagdaýy barada bilýäris: gaty, suwuk we gaz. Fizika düşünýänler dördünji ýagdaýy – plazmany hem bilýärler. Ýöne materiýanyň bu umumy ýagdaýlaryndan başga-da, alymlar aýratyn şertlerde ýüze çykýan beýleki gyzykly maddalary tapdylar. Mysal üçin, bary-ýogy 0.000001 dereje sowadylan Boze-Eýnşteýn kondensaty bölejikler däl-de tolkunlar ýaly hereket edip başlaýar.
Geliý gazynyň şarlary çişirmek üçin ulanylýan gazdygyny hemmämiz bilýäris. Emma köpleriň bilmeýän zady, geliý absolýut temperatura çenli (-273 ° C) sowadylanda, ajaýyp häsiýetleri bolan suwuklyga öwrülýär. Ol aşak däl-de, agyrlyk güýjüne garşy ýokaryk akyp başlaýar.
Suwuň aşagynda döwülen ýumurtga göýä meduza jandaryna çalym edýär. Ýeriň ýüzünde döwülen ýumurtga ýaýraýar, ýöne 18 metr çuňlukda ýaýramaýar. Ýumurtga basyşy atmosfera basyşyndan 2,8 esse ýokary, ol ýumurtganyň sarysyny we aklygyny saklaýar.
Ýerden takmynan 430 ýagtylyk ýyly aralygynda ýerleşen Betelgeuse ýyldyzy gyzyl stadiýadan ýokary çäge çenli döwülse, onuň yşygy iki aýlap asmanymyzy hemişe ýagtylandyrar.
Ýaş çagalar nol sana beýleki sanlara garanyňda giç düşünýärler we köplenç birinden azdygyny ýa-da uludygyny kesgitlemekde kynçylyk çekýärler. Arylaryň kiçijik beýnisi bar, ýöne geň galdyryjy ýeri olaryň san endikleri-de bar. Alymlar arylaryň nol sanyň manysyna düşünýändiklerine göz ýetirdiler.
Täze açyşlaryň netijesinde, ösüntginiň (appendiks) adam bedeninde peýdasyz organ däldigi subut edildi. Gözlegler, içege bakteriýalary üçin peýdaly “howpsuz öý” görnüşi bolan immunitet ulgamynda onuň ikinji derejeli gorag organy hökmünde çykyş edýändigini görkezýär.
Planetamyzda ýyldyzlardan has köp agaç bar. NASA-nyň hünärmenleri Akmaýanyň ýoly galaktikasynda 100 bilen 400 milliard aralygynda ýyldyz bolup biler diýip hasaplaýarlar. Şeýle-de bolsa, “Tebigat” žurnalynda 2015-nji ýylda çap edilen bir kagyz dünýädäki agaçlaryň sanynyň has köpdügini çaklady: 3.04 trillion.
Kislorodyň reňki bar. Gaz hökmünde kislorod yssyz we reňksizdir. Şeýle-de bolsa, suwuk we gaty görnüşde açyk gök reňkli görünýär.
Gyzgyn suw sowuk suwdan has çalt doňýar. Bu hakykat garşylykly ýaly bolup görünýär, ýöne oňa Mpemba effekti diýilýär, Tanzaniýaly Erasto Mpemba atly okuwçy gyzgyn doňdurma garyndysynyň sowukdan has çalt doňandygyny anyklandan soň bu hadysa şeýle atlandyrylypdyr. Bu hakykatdanam şeýle bolýar, sebäbi gyzgyn suw bölejikleriniň has çalt doňmagyna mümkinçilik berýän belli bir tizligi bar.
Tersine sowuk suw hem gyzgyn suwdan has çalt gyzýar. Mpemba effektiniň täsiriniň sebäbini öwrenen alymlar hem bu açyşy amala aşyrdylar. Bu hadysany “ters Mpemba effekti” diýip atlandyrdylar.
Miweleriň arasynda bananlaryň radioaktiw bolmak ähtimallygy bar. Olarda tebigy ýagdaýda ýüze çykýan radioaktiw izotopy kaliý-40 bar we çüýrände ol bananlary az-kem radioaktiw edýär. Ýöne maglumatlara görä, radiasiýa zäherlenmesinden ölmek üçin birbada 10,000,000 banan iýmeli.
Neptun, Uran, Ýupiter we Saturn planetalarynda göwher ýagyşy bolup biler diýlip çaklanylýar. Gözlegler, bu dört planetada atmosferanyň şeýle aşa ýokary basyşynyň bardygyny, uglerod atomlaryny kristallaşdyryp, göwherlere öwrüp biljekdigini görkezdi. Alymlar munuň Neptunda we Uranda bolup geçýändigini subut edip bildiler. Gözlegçileriň başga bir topary, Saturnyň bölekleriniň her ýyl 2,2 million funt sterlinge çenli göwherlere duçar bolup biljekdigine ynanýarlar.
Jaýyň üçeginde kosmiki tozanyň bölejikleri bar. Olara mikrometeoritler diýilýär we takmynan 400 mikron ululykda. Her ýyl 100 milliarddan gowrak mikrometeoritiň Ýere düşýändigi çak edilýär.
Gün alawlary şeýle bir güýçli welin, goýberýän energiýasy bir wagtyň özünde ýarylýan 100 megaton atom bombasynyň güýjüne deňdir. Ýeriň atmosferasynyň bizi bu radiasiýadan goramagy gowy zat.
Mekan AÇYLOW,
Türkmenistanyň Inžener-tehniki
we ulag kommunikasiýalary institutynyň
Jemagat infrastrukturasy we
inženerçilik ulgamlary
fakultetiniň III ýyl talyby.
Teswirler