Bal gadymy döwürlerden bäri adamlaryň şeker çeşmesi hökmünde ulanýan iýmitidir. Bal esasan şekerden ybarat. Şeýle hem onuň düzüminde fermentler, aminokislotalar, witaminler, minerallar we beýleki organiki maddalar bar.
Nektar gülli ösümliklerde nektarium diýilýän gurluşlar bilen bölünip çykýar. Nektaryň esasy çeşmesi fotosinteziň netijesinde emele gelýän iýmitlerdir. Nektar esasan saharozadan, fruktoza we glýukozadan durýar. Şekerden başga-da balyň düzüminde aminokislotalar, lipidler, organiki kislotalar ýaly maddalar hem bar. Nektaryň gurluşyndaky maddalaryň görnüşi we mukdary her ösümlikde üýtgeýär.
Toplaýjy arylar güllerden toplan nektaryny bedenlerindäki bal garnynda saklaýarlar. Bu ýerde bölünip çykarylýan käbir fermentler nektaryň düzümindäki disakaridleri (esasanam sukroz) monosakaridlere (glýukoza we fruktoza) bölmäge mümkinçilik berýär.
Toplaýjy arylar ýygnan nektaryny ary ketindäki işçi arylaryna geçirýärler. Ary ketindäki işçi arylar toplaýjy arylardan nektary 15-20 minudyň töwreginde alýarlar we özlerine kabul edýärler. Bu amalda fermentleri öz içine alýan sekresiýalar nektar bilen garyşmagyny dowam etdirýär we nektaryň düzümindäki saharoza, glýukoza we fruktoza öwrülýär. Soňra işçi arylary nektary bal mumlaryna geçirýär.
Balyň iň möhüm aýratynlyklaryndan biri, içindäki suwuň gaty az bolmagydyr. Işçi arylar, ganatlaryny galgadyp artykmaç suwuň bugarmagyna mümkinçilik berýärler. Şeýlelik bilen, ösümlikler tarapyndan bölünip çykýan nektardaky suwuň mukdary 80% bolsa-da, bu balda 20% -den hem aşak düşýär. Nektaryň bala öwrülmegi üçin 1-3 gün wagt gerek bolýar.
Bal gowşak kislotaly madda. Munuň sebäbi, düzümindäki glýukon kislotasy ýaly organiki kislotalarda saklanýar. Balyň tagamy we ysy içindäki aňsat üýtgäp durýan organiki maddalara baglydyr.
Jeren SOPYÝEWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky
Türkmen milli dünýä dilleri
institutyň talyby.
Teswirler