Halkara alymlar topary Plutonyň dag eňňitlerinde garyň nämeden ýasalandygyny anykladylar. Ýerden tapawutly tebigatynyň bardygy ýüze çykdy.
2015-nji ýylda Plutondan 13,000 km uçup geçen “New Horizons” kosmos barlagy, iň beýik dag gerişleriniň eňňitlerinde ak tegmilleri surata aldy. Ilki bilen alymlar munuň buzdygyny çakladylar, ýöne soňky işler garyň hem bardygyny görkezýär. Gözleg “Tebigat aragatnaşyklary” žurnalynda çap edildi. Şeýle-de bolsa, planetologlaryň bilşi ýaly, tebigaty Ýerden düýpgöter tapawutlanýar. Bu daglaryň eňňitlerinden ýokary atmosfera çykýan howa akymlaryny sowatmagyň netijesinde däl-de, eýsem planetanyň üstünden birnäçe kilometr belentlikde metanyň köp ýygnanmagy netijesinde ýüze çykdy. Bu netijä gelmek üçin alymlar planetanyň ekwatorynda ýerleşýän we köp sanly krater we dag tarapyndan döredilen Plutonyň sebitleriniň biriniň peýzažyny öwrendiler – oňa Ksulhu sebiti diýilýär. Hünärmenler daglaryň eňňitleriniň ekzotik metan garlary bilen örtülendigini, metanyň bir planetanyň atmosferasynda özüni alyp barşyny seljermek arkaly anykladylar.
Ekwatorda, Plutonyň üstünden iki-üç kilometr belentlikde, planetanyň bu böleginde ýelleriň aýratyn hereketi sebäpli metan buglaryndan gar örtüginiň emele gelendigi anyklandy. Bu ýerde, ýeriň tersine bir proses synlanýar: daglaryň sowuk ýeriniň atmosferanyň ýokary gatlaklaryndan ýyly gazlar bilen gatnaşygy sebäpli (bu gatlaklar Gün şöhleleri bilen planetanyň üstünden has köp gyzdyrylýar).
Ozal alymlar beýle prosesleriň mümkinçiligini göz öňünde tutmaýardylar. Bu aralykda, hatda metandan az mukdarda gar we buz hem Ksulhu sebitiniň şöhlelenmesini ýokarlandyrýar, bu ýerdäki temperaturanyň peselmegine sebäp bolýar we gar örtügi has çalt depginde emele gelýär. Bu gözleg, planetada tapylan geň, uçly pikleriň gelip çykyşyny düşündirmäge kömek etdi. Şol alymlaryň pikiriçe, bu depeler metan buzundan emele gelýär.
S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen
oba hojalyk uniwersitetiniň talyby
Hojjyýewa Sabina.
Teswirler