Bütindünýä töleg tehnologiýalarynyň senagaty elmydama tranzaksiýalary ýeňilleşdirmäge mümkinçilik berjek töleg usullarynyň täze görnüşleriniň gözleginde bolýarlar. Egerde şu günki gün bank kartlary we akylly sagatlar bilen hiç kimi geň galdyryp bolmasa, tölegleriň käbir usullary örän geň galdyryjydyr. Biometriýanyň kömegi bilen tölegleri geçirmek. Kybaplaşdyrmagyň we werifikasiýanyň biometriki tehnologiýalary töleg ulgamyna hem uly ýardam etdiler. Mysal üçin enjamy degirmesiz bolan Touch ID usullarydyr.
GDA döwletleriniň arasynda Russiýa Federasiýasynyň mysalyna seretsek, onda Mediascope ulgamynyň geçiren barlaglarynyň netijesinde Russiýanyň raýatlarynyň arasynda kontaktsyz töleglerden peýdalanýanlaryň sany 10 göterim töweregi bolup durýandyr.
«Яндекс Деньги» ilkinji bolup Apple Pay we Samsung Pay ýaly kontaktsyz tölegleri amala aşyrmaga mümkinçilik beren kärhanadyr. Gyzykly tarapy, rus töleýjileri bu usullary esasan internet söwdalarynda, ýaşaýyş jaý hyzmatlary, iýmit eltip bermek we öýjükli aragatnaşyk hyzmatlary üçin töleglerde ulanýarlar. Emma bu ýagdaýda hem barmagyň el yzy bilen tölegiň tassyklanylmagy zerur bolup durýan smartfon gerekdir. Emma has gyzyklysy, tölegleriň has innowasion usullaryny syn etmek bolup durýandyr, çünki beýle ýagdaýda töleg guraly bolup adamyň hut özi çykyş edýändir.
Munuň gyzykly mysaly bolup Hindistanyň “AADHAAR” atly biometriki kybaplaşdyrma (identifikasiýa) ulgamy çykyş edýändir. Ol milliarddan hem gowrak adamlaryň biometriki maglumatlaryny saklaýar: barmaklaryň el yzlarynyň on milliard nusgasy, iki milliard gözüň älemgoşarynyň nusgasy we bir milliard surat bardyr.
Bu iň iri jemgyýetçilik taslamasy, örän uly maglumatlar bazasy we bank-maliýe tehnologiýalaryna biometriki usullarynyň ornaşdyrylmagynyň örän aýdyň mysaly bolup durýandyr.
Hasaplaryň oňa baglanyşdyrylmagy bolsa dürli usullaryň, mysal üçin SMS habarynyň üsti bilen, gönüden göni hasaba pul serişdeleri AADHAAR belgisi boýunça geçirmäge mümkinçilik berýär. Hindistanda uly täsirlenmä getiren pul reformasy AADHAAR ulgamyna goşmaça gyzyklanma hem döretdi.
El aýasynyň kömegi bilen tölegleri geçirmek.
Russiýa Federasiýasyndan mysal alsak, onda Russiýanyň «Сбербанк» banky täze «Ладошки» atly tehnologiýany girizdi. Bu tehnologiýa häzir Russiýanyň onlarça mekdeplerinde hereket edýändir. «Ладошки» bu mekdep okuwçylaryna iýmiti bir gezekde eliň aýasy bilen hasaplaşmaga mümkinçilik berýän tehnologiýadyr. Haçanda okuwçy elini ýörite terminala ýetireninde ýörite skanerler eliniň aýasyndaky gan damarlarynyň emele getirýän şekilini surata alyp kybaplaşdyrýarlar. Mundan soň pul serişdeleri awtomatiki usulda we tutumsyz ýörite hasapdan öçürilýär. Bu hasaby hem ene-atalar dolduryp gözegçilik edip bilýärler.
Barmagyň el yzy bilen töleg geçirmek.
«Азбука Вкуса» atly söwda merkezleriniň toplumy tölegleri barmagyň el yzy bilen amala aşyrmak boýunça barlag maksatnamasyny bir ýyldan gowrak wagt mundan ozal ýola goýdy. Adam kassada iki sany barmagynyň yzlaryny Visa we Mastercard bank kartlaryna baglanyşdyryp bilýär we ýörite POS terminala elini degirmek arkaly we PIN-koduny girizmezden hasaplaşyklary geçirmek mümkinçiligini alýar.
Biometriki maglumatlar saklanylyp galmaýar-da, skanirlemegiň yzysüre san kodlarynyň gaýtalanmajak toplumyna öwrülýär. Her bir kod öz identifikatoryna eýe bolýar, ol hem aýratyn maglumatlar bazasynda belli bir adamyň bank kartyna birikdirilýär.
Beýle çözgüdiň biometriki usullaryň häzirkizaman ulanylyşyna laýyk gelýändigine garamazdan, biometriýany smartfonlara integrirlemek tehnologiýasyna gabat gelmeýän ýagdaýlary hem bardyr. Çünki hemme adamlar “jemgyýetçilik” skanerinde barmagyň el yzyny göçürip almaklygy gigiýena taýdan talabalaýyk hasaplamaýarlar. Bu hem köpçüligiň ynamyna eýe bolmaklyga böwet bolup hem biler.
Gözüň torly gatlagyny skanirlemek esasyndaky töleg tehnologiýalary.
Şahsyýetiň biometriki kybaplaşdyrylmagynyň we autentifikasiýalaşdyrylmagynyň ynamdar usullarynyň biri hem gözüň torly gatlagynyň skanirlenmegidir. Şeýle skanerler aýratyn goralýan desgalara girmeklige gözegçilik edýän ulgamlarda giň ýaýrawa eýe bolan hem bolsa, soňky wagtlarda töleg tilsimatlaryna hem giňden ornaşýarlar. Geçen ýylda Iordaniýa döwletindäki Siriýaly bosgunlar dükanlarda tölegleri kartsyz, nagt pulsyz we talonsyz geçirmäge mümkinçilik gazandylar: töleg etmek üçin kamera seretmek ýeterlikdir. Bu innowasion ulgam BMGniň bütindünýä azyk maksatnamasy tarapyndan girizilendir. Bu maksatnama IrisGuard atly kompaniýanyň ýardam etmeginde amala aşyrylýandyr. Bu kompaniýa gözüň torly gatlagyny skanirlemek üçin ulanylýan platformany işläp taýýarlamagy bilen tanalýandyr. Skanirlemeden soň ulgam BMG-niň bosgunlar boýunça ýokary komissarynyň dolandyrmasynyň maglumat bazasyndan her bir adam barasynda maglumatlary alýar. Soňra Middle East Payment System töleg ulgamynyň üsti bilen Jordan Ahli Bank bankyna satyn alyjynyň hasabynda serişdeleriň barlygy barasynda ýüz tutma ugradýar. Soňra tölegiň tassyklanmagyndan soň çek çap edýär.
Gyzykly tarapy gözüň torly gatlagyny tanamak Samsung Pay tranzaksiýalarynyň awtorizasiýa usullarynyň biri bolup durýandyr- bu mümkinçilik Galaxy S8 flagman smartfonlaryna girizilendir. Şeýlelikde bütindünýäde kontaktsyz tölegleriň meşhurlygynyň ýokarlanmagynyň çaklanylmagynyň netijesinde bu kybaplaşdyrma usulunyň giň ýaýramagyna garaşylýar. IrisGuard usuly bilen hasaplaşyk.
Adam sesi bilen tölegleri geçirmek.
Adam sesini tanamak tehnologiýalary hem töleýjini dessin anyk kybaplaşdyrmaga-tanamaga mümkinçilik berýär. Şu günki günde daşary ýurt banklary bu tehnologiýalary ulanýarlar. Mysal üçin 2016-njy ýylyň fewralynda HSBC bankynyň müşderileri bankyň onlaýn hyzmatlaryna ses kybaplaşdyrmanyň üsti bilen birikmäge mümkinçilik aldylar. Müşderini tanamak üçin tehnologiýa 100 töweregi görkezijileri işläp geçirýär. Munuň esasynda hem ulgam müşderiniň sesini ol ýarawsyz ýa-da sesini ýitiren hem bolsa tanaýar. 2013-nji ýylda muňa meňzeş ulgam angliýanyň Barclays banky tarapyndan hem hödürlenilipdi.
Ses bilen tölegleri geçirmek.
Öňdebaryjy tehnologiýalaryň köpüsi Hytaýda emele gelýärler, we töleg pudagynyň innowasiýalary hem munuň mysallarynyň biridir. Birnäçe ýyl mundan ozal Alipay atly hytaý serwisi ses tolkunlarynyň üsti bilen töelgleri geçirmekligiň tehnologiýasyny hödürledi.
Hytaýyň metrolarynda durýan alkogolsyz içgileriň wending apparatlarynda se tolkunlarynyň üsti bilen töelgleri geçirmekligiň tehnologiýasy ornaşdyryldy. Alipay Wallet mobil programmasynda smartfon talabalaýyk ses çykarmak arkaly hasaplaşyk geçirmek mümkinçiligini saýlamaly.
Eger-de mobil enjamyny wending apparatynyň ýörite bir bölümine ýetirseň, apparat gaýtalanmajak bir şygyrdyly sesi smartfon tarapyndan çykarylýandygyny eşitmek arkaly şol sesi we tölegi kybaplaşdyrar. Bilermenleriň pikiriçe, ses tolkunlary bilen tölegler- Aziýada giň ýaýran QR-koduň üsti bilen tölegleri mynasyp deregini tutujusy bolup durýandyr.
Şol sebäpli hem bu usulyň iň bolmanda Aziýa yklymynda giň ýaýrawa eýe bolmagyna ähtimallyk berilýär. Mundan başga-da şeýle tölegleriň ýene-de bir mysalyny Hindistanyň jemgyýetçilik ulaglarynda hem gabat gelmek mümkin.
Selfiniň (özüňi surata düşürmek) üsti bilen tölegler.
Finlandiýanyň Uniqul kompaniýasynyň bellemegine görä, ýakyn gelejekde bize ne nagt pul serişdeleri, ne-de karz we debet bank kartlary gerek bolmaz, töleg guraly bolup bolsa ynsanyň ýüz keşbi çykyş eder.
Uniqul startapy (ilkinji gezek amala aşyrylýan biznes maksatnamasy) dükanlara kassalarynda ýörite kameralary ornaşdyrmagy teklip edýär. Ol kameralar adamyň ýüz keşbiniň gaýatalanmajak şeklini belläp, ony bankyň maglumat bazasy bilen deňeşdirip we şol anyk adamyň bank hasabyndan gerekli mukdardaky pul serişdelerini öçürerler.
Uniqul kompaniýasynyň wekilleriniň bellemegine görä, bu tehnoloňgiýany ulanmagyň dowamynda harytlaryň we hyzmatlaryň töleglerini geçirmegiň wagty bank karty bilen hasaplaşylanynda gerek bolýan otuz sekuntdan bäşe çenli azalar.
Apple kompaniýasynda hem şeýle tehnologiýalara ymtylýarlar. Maglumatlara görä, kompaniýa smartfonyň bloklanmagyny ýüz keşbini tanamak arkaly tehnologiýany ornaşdyrmaklygy kämilleşdirmekçi bolýarlar. Touch ID enjamyndan hem ýüz öwürmeklige bu tehnologiýa mümkinçilik berer.
Çaklanmalara görä, gelejekde ýüz keşpleri tanamak arkaly diňe bir smartfonlary açmak däl-de, tölegleri tassyklamak, loginleri girizmek (Apple ID hem bolmagy ähtimal) we goragly maksatnamalary işe girizmek mümkinçiligi bolar. Ýüz keşbiniň seljerilmegi 3D-sensorunyň kömegi bilen amala aşyrylar.
Beýle usulyň artykmaçlyklary- gigiýena faktorunyň ýoklugydyr. Çünki, ynsana skanera elinden ýa-da barmaklaryndan biometriki maglumatlary okamak üçin el degirmek zerurlygy aradan aýrylýar.
Seljerýän enjama nämedir bir zatlary geplemeklik zerurlygy hem ýokdur. Ýüz keşpler boýunça kybaplaşdyrma dolulygyna kontaktsyzdyr. Biometriki tehnologiýalaryň bankomatlarda ulanylmagy adamlaryň kybaplaşdyrylmagynyň (identifikasiýalaşdyrylmagynyň) we autentifikasiýalaşdyrylmagynyň (ygtyýa bermegiň) mümkinçiliklerini giňeltmek bilen çäklenmän, şol bir wagtyň özünde, ýörite tehniki we programma üpjünçiliginiň ornaşdyrylmagyny talap edýär. Bu bolsa örän gymmat bolup durýar: bilermenleriň hasplamalaryna görä, kybaplaşdyrmagyň täze tehnologiki usullary bilen bankomatlaryň ornaşdyrylmagy 500 -1000$ barabar bolar.
Bagtyýar Gurbansähedow
Teswirler